Afganistan’da neden sık sık deprem oluyor?
Afganistan, Himalaya Yayı olarak adlandırılan bölgenin bir parçası. Burada sık sık depremler meydana gelir. Çünkü bölge, iki tektonik plakanın kesişme noktası boyunca uzanıyor: Güneydeki Hint Plakası, kuzeydeki Avrasya Plakası ile burada buluşuyor.
Depremler nasıl meydana gelir?
Yerkabuğu bir tür yapboz gibi birçok ayrı parçadan oluşur: Birkaç devasa okyanus levhası ve birkaç küçük kıtasal kabuk levhası. Gerçekte kaç tane küçük yerkabuğu levhası olduğu ise bilimde tartışmalıdır.
Çeşitli levhalar, Dünya’nın sıvı iç kısmı üzerinde “yüzer”. Bazı kırılma noktalarında, Dünya’nın çekirdeğinden gelen magmanın şişmesi nedeniyle levhalar her yıl birkaç santimetre kayar ya da hareket eder. Milyarlarca yıldır gerçekleşen bu hareket aslında oldukça normal. Bu sırada ya birbirlerinden uzaklaşırlar ya birbirlerine sürtünürler ya da birbirlerini iterler.
Afganistan’da Herat bölgesindeki depremin ardından Fotoğraf: REUTERS
Sonrasında ise üstündeki kıta hareket eder. Bu hareketlere “levha tektoniği” denir.
Levha tektoniği, levhaların birbirleriyle kaynaşmasına neden oluyor. Kayadaki gerilimler bariz bir şekilde artarsa, levhalar sarsıntılı bir şekilde yarılabilir. Bu merkez üssünden basınç dalgaları yeryüzüne yayılıyor ve deprem olarak hissediliyor.
Fay hattı olarak adlandırılan, yani yerkabuğunun iki tektonik plakasının birleştiği noktaların üzerinde yer alan bölgeler, özellikle risk altında. Sismologların, bir depremin gücünü belirtmek için kullandıkları Richter ölçeğine göre 5.0 büyüklüğündeki sarsıntılardan itibaren, binalarda gözle görülür hasarlar meydana gelebilir.
Eğer bir deprem okyanus altında meydana gelirse, tsunami oluşabilir. Yüksek hızda yayılan bu devasa dalgalar, karaya vurduklarında yıkıcı sellere neden olabiliyor. Potsdam’daki Jeo Araştırma Enstitüsü’nde (GFZ) sismoloji profesörü olan Fabrice Cotton, levha sınırlarındaki bölgelerde sürekli sismik aktivite nedeniyle daha şiddetli depremleri tahmin etmenin çok zor olduğunu söylüyor.
Artçı sarsıntı nedir?
Büyük depremleri neredeyse her zaman bir dizi küçük sarsıntı takip eder. Bu artçı sarsıntılar, ana depremin merkez üssündeki tektonik plakalar hâlâ ileri geri hareket ettiği ve sadece yavaşça durulduğu için meydana gelir.
Afganistan’da Herat bölgesindeki depremin ardından Fotoğraf: MOHSEN KARIMI/AFP
Ancak nispeten daha küçük artçı sarsıntılar bile bazen büyük yıkımlara neden olabilir. Ana depremde ağır hasar gören binaları bir an önce kontrollü şekilde yıkarak olası artçı depremlerdeki can ve mal kayıplarının önüne büyük ölçüde geçilebilir.
DW Türkçe’ye VPN ile nasıl ulaşabilirim?
